- S'ólh Halq'eméylem : Alétse tel Lháts'tel
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 2: Stl'ítset
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 3: Lháq'etchexw la te Letám
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 4: El Stl'í. Alétse?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 5: Lháq'etchexw la te letám.
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 6: Li te Kéchel
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 7: Li te Kó
- S'ólh Halq'eméylem S'íwes 8: Li te Letám
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 9: Li te Lá:lém
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 10: Lí te Kéchel
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 11: Li te Lá:lém
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 12: Li te Lá:lém
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 13: Li te Syó:ysáwtxw
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 14: Li te Syó:ysáwtxw
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 15: Li te Kéchel
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 16: Éwe el Stl'ís!
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 17: Lí ulh Píwetes tl' Máli ye Sth'óqwi?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 18: Áletse tel X̲éltel?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 19: Áletse te Tl'álhem?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 20: Lichexw Xwemá:qet?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 21: Lhéqwchexw!
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 22: Te S'élíyá
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 23: Tsel Ékw'elexw!
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 24: Le Xwe'ít Tútl'ó?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 25: Tsel Ts'lhám...
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 26: Lichexw Th'ex̲wá:tsesem?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 27: Lichexw Xóxekw'em?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 28: Kwelátes tl' Máli te X̲á:ws Swíweles
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 29: Le ew Stá the Máli
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 30: Xóxelhmettsel te Sqáqele
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 31: Selchím ta' Swáyel?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 32: Lí Máytemkw'eTewátes?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 33: Lí Petámethó:me?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 34: Líchexw Kw'ókw'iy?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 35: Th'íyxwem Sátelhsthóxchexw
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 36
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 37: Stámcha kw'e Lép'exexw?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 38: Stám kw'e Chxélches tl' Chól?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 39: Stám kw'e Thíytexw?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 40: La qw'óqw'emó:thel the Máli.
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 41: Ílh me tá:methó:m kw'e wátes
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 42: Líchexw lhíts'eqwem?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 43: Tewát kw'e lép'ex tel s'álhtel?
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 44: Éy te sq'ép
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 45: Ts'áts'el ew éy te'íle sq'éylo
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 46: Elétse te Sth'óqwi el Schxélcha?
- 47: Shxwlíselh kw'els stá
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 48: Stl'ítset kw'e Sqemó:s te Músmes.
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 49: Líp Lám te Shxwímálá...
- S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 50: Chó:lxwem ta' sxéle!
S'ólh Halq'eméylem S'í:wes' 18: Áletse tel X̲éltel? - 18: Where's My Pencil
| Audio | Halq'eméylem | English |
|---|---|---|
| Léwexes te swíyeqe te x̲éltel li te kw'óxwe. | The man put the pencil/pen in the box. | |
| Tsel me q'élstexw ta' x̲éltel. | I returned your pencil/pen. | |
| Me q'élstexwes te swíyeqe ta' x̲éltel. | The man returned your pencil/pen. | |
| Q'élstexwes tl' Máli ta' x̲éltel. | Mary returned your pencil/pen. | |
| Chexw léwex te x̲éltel li te kw'óxwe. | You put the pencil/pen in the box. |
Dropping tútl'ó, thútl'ó
With -es added onto the verb, as always, tútl'ó and thútl'ó can be omitted, given sufficient context. And with verbs that imply a receiver (what linguists call transitive verbs, as discussed in lesson 10), it will be understood that some person or thing is the receiver, even if none is explicitly stated. Putting these too things together, we sometimes find very short sentences expressing complex meanings, like this:
(1) (a) Kwútes.
He/she/it took it.
(b) Lép'exes.
He/she/it ate it.
These sentences contain only verbs. There are no actual words for 'he/she/it' or 'it' in the Halq'eméylem: they are just understood, because the -es ending indicates that he/she/it is acting on something else; the rest is just filled in by context.
Compared to English, Halq'eméylem uses much more contextual information to fill in parts of the sentence (though many other languages, such as Chinese, or Italian, are quite similar to Halq'eméylem in this respect, i.e. in allowing you to drop he/she, and so forth).